تأثیر جریان‌های سیاسی بر نشر کتاب

این روز‌ها بازار کتاب روزبه‌روز نحیف‌تر و کم‌رمق‌تر می‌شود و به‌نظر می‌رسد برای هیچ کس حتی اهالی کتاب هم مهم نیست کاغذی که قبل از دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد بندی ۱۵هزار تومان بود، یا اصلا چرا این‌قدر دور می‌رویم، در سال گذشته همین موقع بندی ۸۰هزار تومان بود، حالا ناشر طفلک باید بندی ۲۴۰هزار تومان بخرد.
در اثنای بررسی کتاب‌های چاپی دوره قاجار، به‌یادداشتی در اول یک کتاب چاپی برخوردم که جالب توجه است. اهمیتش از این حیث است که چقدر فرهنگ و صدالبته کتاب بیچاره است که در دوره‌های مختلف همیشه تحت سیطره سیاست بوده است. در دوره قاجار هم انقلاب مشروطه با همه خوبی‌هایش مضراتی برای فرهنگ داشته است. دوره‌ای که حرف فقط سیاست بود و نقل مجالس مشروطه‌خواهی یا مشروطه‌نخواهی بود، شاید فقط تا حدی اوضاع جراید آن دوران خوب بود که به‌نظرم باید این را هم بررسی کرد! یادداشت محمدحسین خوانساری، مشتی نمونه خروار از بی‌تفاوتی جامعه آن روزگار به کتاب و فرهنگ است؛ درد جامعه کتاب‌نخوان و جامعه بی‌تفاوت و جامعه سیاست‌زده که هرچند در آن به گروه خاصی اجتماعی اشاره شده است، اما این درد تنها مختص به آن گروه اجتماعی نیست و دردی فراگیر است.
کتابت این کتاب را زین‌العابدین خوانساری‌قمی در غره ربیع‌الاول سال۱۳۲۳قمری به‌اتمام رسانده و تاریخ انتشار آن نیز در ترقیمه کتاب همان سال۱۳۲۳قمری ذکر شده است و این در حالی است که انتشار کتاب آن‌هم بعد از کلی ناامیدی و به‌شکلی ناقص قریب به ۲۶سال به‌طول انجامیده است و در صفحه اول کتاب که این یادداشت آمده، تاریخ سنه۱۳۴۹قمری ثبت شده است!
محمدحسین خوانساری بیان می‌کند: «من تمام همت، مال و دارایی‌ام را گذاشتم و نزدیک ۵۰۰ تومان هزینه کردم تا نسخه مصححی از کتاب «تذکره‌الفقها» علامه‌حلی را آماده کنم [این کتاب در چاپ جدید و خوب مؤسسه آل‌البیت قم در ۱۵جلد منتشر شده است]، اما زمانی که شروع به نشر این کتاب کردم و حدود ۲۰جزء [مجلد حاضر از قرار معلوم جلد دوم کتاب است که جلد اول آن از ابتدای مبحث طهارت تا انتهای مبحث بیع را شامل می‌شده است و البته این بخش از جلد دوم تنها بخش دیون و توابع آن مانند حجر و ضمان و وکاله و... را شامل می‌شود]از کتاب منتشر شد، انقلاب [مشروطه]گردید؛ به‌گونه‌ای که زمین از علمای دینی و طلاب خالی شد. [البته مراد محمدحسین خوانساری این است که خوانندگان کتاب که عمدتا طلاب و علمای دین هستند، از قرار معلوم تمایلی برای خرید یا پیش‌خرید این کتاب نداشتند]به‌شکلی که از اتمام چاپ این کتاب مأیوس شدم و هرچه به دوستان و مساعدت‌کنندگانی که می‌شناختم اصرار کردم که مرا در چاپ و انتشار کامل این کتاب کمک کنند هیچ کس جواب مرا نداد.»
در نتیجه محمدحسین خوانساری همین بخشی را که چاپ کرده است صحافی می‌کند و به دوستانی که می‌شناسد هدیه می‌دهد و از آن‌ها می‌خواهد که اگر متمولی در ایران یا خارج ایران از بزرگان، تجار و ملاکین می‌شناسند به او معرفی کنند تا برای اتمام چاپ و انتشار کتاب که حدود ۱۲۰۰تومان پول نیاز دارد به او کمک کنند. اما از قرار معلوم هیچ‌گاه چنین اتفاقی نمی‌افتد و انتشار بقیه کتاب «تذکره‌الفقها» که کتاب فقهی مهمی در میان آثار فقهی مورد مطالعه شیعیان است، سال‌های سال به‌تأخیر می‌افتد.